Janusz Korczak

Znany jest pod nazwiskiem, które stanowiło jego pseudonim literacki, nazywał się Henryk Goldszmit. Urodził się 22 lipca 1878 roku w Warszawie. Zginął w obozie zagłady w Treblince w sierpniu 1942 roku wraz z 200 żydowskimi dziećmi, swymi wychowankami z Domu Sierot, których nie opuścił do ostatniej chwili. Szkołę średnią i studia medyczne ukończył w Warszawie. Kontynuował je później w Berlinie, Paryżu i Londynie. Po powrocie do Warszawy pracował w szpitalu przy ul. Śliskiej. W 1911 roku wraz ze Stefanią Wilczyńską założył i prowadził do śmierci żydowski Dom Sierot przy ulicy Korchmalnej 92. W 1914 roku został powołany do wojska jako lekarz. W 1915 roku w Kijowie wraz z Maryną Falska prowadził internat dla dzieci i młodzieży polskiej. W 1917 roku wraca do pracy w Domu Sierot. W 1919 roku współuczestniczy w założeniu i kierowaniu sierocińcem dla dzieci polskich "Nasz Dom" w Pruszkowie a od 1928 roku w Warszawie na Bielanach. Janusz Korczak wypracował i stosował własny oryginalny system wychowania internatowego, w którym wielką rolę odgrywały formy pobudzające społeczną aktywność dzieci, a także osobowość wychowawcy i jego szczególnie serdeczny stosunek do wychowanków. Wykładał na uczelniach pedagogicznych, był kuratorem sądu dla nieletnich, redagował gazetę dla dzieci i młodzieży, wygłaszał jako "stary doktór" pogadanki radiowe, pisał powieści dla dzieci i o dzieciach dla dorosłych. W czasie wojny w getcie napisał swoje ostatnie dzieło - Pamiętnik - wstrząsający dokument tragicznych przeżyć.

Życiorys Janusza Korczaka i Maryny Falskiej opracowany został na podstawie oryginalnych plansz z Izby Pamięci Naszego Domu na Bielanach. W 2019 roku plansze zostały zabezpieczone, w gablotach umieszczono kopie ekspozycyjne, dokonano też korekty tekstów (aut. M. Ciesielska, T. Skudniewska). Fotografie są reprodukcjami tych zawieszonych w Izbie Pamięci, podobnie napisy są reprodukcją typograficznych kompozycji autorstwa [najprawdopodobniej] Z. Bobrowskiego i Z. Otto-Kowalskiej.




KALENDARIUM NASZEGO DOMU



Kalendarium 1919–1939


I. 1919 – 1928

1919 – 15 listopada, z inicjatywy Wydziału Opieki nad Dzieckiem przy Centralnej Komisji Związków Zawodowych, otwarty zostaje w Pruszkowie na ul. Cedrowej 12 (w wynajmowanym skromnym budynku) Zakład Wychowawczy „Nasz Dom”, dla 50 dzieci robotniczych w wieku od 7 do 14 lat. Kierownictwo Domu powierzono Marii Falskiej, konsultantem do spraw pedagogicznych i lekarzem został Janusz Korczak. Stosowane są tu formy i techniki wychowawcze, wypracowywane w Domu Sierot (od 1912): samorząd wychowanków, sąd koleżeński, dyżury, gazeta, „zakłady” i inne.

1921 – Zawiązuje się Towarzystwo „Nasz Dom”, którego zadaniem jest wspieranie (także finansowe) Domu.

1924 – Wychodzą Wspomnienia z maleńkości dzieci Naszego Domu, w opracowaniu Marii Falskiej z przedmową Janusza Korczaka.

1926-1927 – Wejście do Zarządu Towarzystwa Aleksandry Piłsudskiej zmienia zasadniczo pozycję i sytuację materialną, a wkrótce i lokalową placówki. – Towarzystwo uzyskuje kredyt na budowę własnego budynku i ogłasza konkurs na jego projekt.

1927-1928 – Budowa siedziby na Bielanach (wówczas obrzeża Warszawy) według projektu inż. arch. Zygmunta Tarasina. – Ukazuje się publikacja Zakład Wychowawczy „Nasz Dom”. Szkic informacyjny, autorstwa Marii Falskiej z przedmową Janusza Korczaka (miała zapoczątkować „Bibliotekę Wychowawczą Naszego Domu”, ale serii nie udało się kontynuować).


II. 1928 – 1939

1928 – Lato. Wyprowadzka z Pruszkowa.

1930 – 30 maja. Uroczyste oficjalne otwarcie i poświęcenie Naszego Domu. Liczba dzieci zwiększa się do 100 (70 w wieku do 14 lat i 30 przedszkolaków). Powstaje też bursa dla młodzieży kształcącej się w kierunku pedagogicznym, zobowiązanej do praktyki wychowawczej w Domu (mieszkanie i utrzymanie bezpłatne).

1931 – Przybywa grupa dzieci działaczy robotniczych ze zlikwidowanego zakładu w Kole Kaliskim.

1932-1934 – Nasz Dom prowadzi dla wychowanków eksperymentalną szkołę (dwie klasy). – Z inicjatywy Marii Falskiej rozpoczyna się zasadnicza zmiana w działalności Domu – w kierunku społecznego i wychowawczego zaangażowania się na rzecz dzielnicy. Powstaje dla bielańskich dzieci przedszkole, czytelnia, filia biblioteki miejskiej; organizowane są półkolonie, zajęcia warsztatowe, świetlica dla uczniów szkoły powszechnej – w sumie korzysta z nich około 600 dzieci.

1935 – Likwidacja bursy (w latach 1930-1935 kwalifikacje pedagogiczne zdobyło ponad 100 bursistów). Nową bursę udostępnia się odpłatnie młodzieży wiejskiej, która po ukończeniu nauki ma wrócić do pracy w swoim środowisku. – Osłabienie współpracy z Januszem Korczakiem, pozostaje on jednak członkiem Towarzystwa. Obowiązki lekarza Domu przejmuje dr Janina Dybowska.


Kalendarium 1939-1945


III. 1939 – 1945

1939 – Wrzesień. Wybuch II wojny światowej. Na czas działań wojennych dzieci ewakuuje się na ul. Wolność, gdzie do pomocy włącza się Janusz Korczak. W Naszym Domu działa szpital dla wojska i ludności cywilnej. Po zakończeniu działań wychowankowie wracają na Bielany wraz z grupą chłopców ze zlikwidowanego Pogotowia Opiekuńczego. – W październiku przybywa grupa dzieci z Zakładu Wychowawczego im. Michaliny Mościckiej w Spale (Maria Falska pomagała w jego organizacji w latach 20.).

1940-1944 – Liczba wychowanków wzrasta do 170 – w tym spora grupa dzieci żydowskich, które w Naszym Domu otrzymują schronienie do końca wojny. – Pogarszająca się sytuacja materialna: ustają dotychczasowe wpływy z Towarzystwa, ograniczoną pomoc świadczy Zarząd Miejski i Rada Główna Opiekuńcza; RGO, korzystając z zakładowej kuchni, przygotowuje obiady dla dzieci i ludności Bielan, a „Społem” dostarcza konspiracyjnie artykuły żywnościowe, odzież i obuwie. – W Domu powstają komórki organizacji podziemnych, składające się z chłopców i dziewcząt powyżej 14 lat. Odbywa się szkolenie wojskowe, a w terenie – ćwiczenia. Przez cały czas okupacji niemieckiej działają przedszkole, czytelnia i biblioteka, organizowane są koncerty z udziałem wybitnych artystów.

1944 – 1 sierpnia. Wybuch powstania warszawskiego. W walkach na Żoliborzu i Mokotowie, w zgrupowaniach „Żywiciel” i „Baszta”, biorą udział starsi wychowankowie. Poległo ich 20. W Domu działa Szpital Polowy AK nr 203. – 7 września. Po otrzymaniu wiadomości, że Dom zostanie wysiedlony, umiera nagle Maria Falska. Kierownictwo obejmuje jej długoletnia współpracownica, Aleksandra Staszewska.


Kalendarium 1945-2018


IV. 1945 – 1955

1945 – W listopadzie przestaje istnieć Towarzystwo „Nasz Dom”, placówka przechodzi pod opiekę Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, które odtąd wespół z Ministerstwem Oświaty finansuje zakład. Dyrektorem zostaje Zdzisław Sieradzki, dotychczasowy wychowawca. – Młodzież przeprowadza się z prywatnych mieszkań do opuszczonego przez wojsko budynku.

1946 – 1 kwietnia. Przybywa grupa dzieci z ZSRR, z Polskiego Domu Dziecka w Zagorsku (dziś: Siergijew Posad) koło Moskwy. – 15 listopada. W rocznicę swego powstania Dom otrzymuje nazwę Ośrodek Wychowawczy RTPD „Nasz Dom” im. Maryny Falskiej.

1947 – Rada Pedagogiczna Domu powołuje Samorząd Młodzieży, którym odtąd kieruje Rada Samorządowa.

1948 – Przybywa grupa młodzieży polonijnej (repatrianci). – Powstaje zespół taneczny i chór.

1950 – Zaangażowana ideologicznie Komisja Społeczno-Polityczna staje się organem samodzielnym, a nawet nadrzędnym w stosunku do Rady Samorządowej.

1951 – 20 lipca. Placówka otrzymuje nazwę Dom Młodzieży im. Feliksa Dzierżyńskiego.
1952 – Kazimierz Karcz obejmuje stanowisko dyrektora i przeprowadza reorganizację. Najważniejszym młodzieżowym organem społeczno-politycznym staje się „Biuro ZMP-owskie”.

1952-1953 – Remont budynku. Duże sypialnie podzielono na mniejsze pokoje.

1953-1954 – Przybywają dalsze grupy młodzieży, z Grecji i Korei. – Upaństwowienie placówki. Otrzymuje nazwę Państwowy Dom Dziecka nr 1.


V. 1956 – 2018

1956-1957 – Następuje powrót do form i metod opartych na systemie pracy wychowawczej Janusza Korczaka i Marii Falskiej. – Zdzisław Sieradzki powraca na stanowisko dyrektora. – Na wniosek kierownictwa, Rady Pedagogicznej i byłych wychowanków Ministerstwo Oświaty uzupełnia nazwę o „Nasz Dom” im. Maryny Falskiej.

1958 – Powstaje Koło Przyjaciół Naszego Domu, które później działać będzie jako Koło Byłych Wychowanków. – W holu Domu wmurowano tablicę upamiętniającą wychowawców i wychowanków poległych w latach okupacji niemieckiej.

1960 – Na nowo utworzone zostaje przedszkole dla dzieci najmłodszych.

1968 – Huta Warszawa przyjmuje patronat nad Domem, co wyraża się cennymi świadczeniami na jego rzecz (m.in. fundowanie książeczek mieszkaniowych dla wychowanków).

1969 – Zarząd Główny Towarzystwa Przyjaciół Dzieci przyznaje Naszemu Domowi odznaczenie „Przyjaciel Dziecka”.

1970 – W Domu mieszka 136 dzieci, w wieku od 4 do 18 lat. Podzielone są na grupy, z których każda ma wyodrębniony swój teren – sypialnię, uczelnię, świetlicę, magazyn odzieży.

1975-1977 – Stanowisko dyrektora obejmuje Krzysztof Stasiecki. – Kapitalny remont i przebudowa budynku (na dawnym tarasie dobudowano piętro). – Zorganizowana zostaje drużyna harcerska i zuchowa im. Powstańców Naszego Domu.

1978 – W pracy wychowawczej pielęgnuje się tradycje nawiązujące do działalności Marii Falskiej i Janusza Korczaka. Tworzone są grupy koedukacyjne, głównie łączące rodzeństwa; wzbogaca i urozmaica się formy spędzania czasu wolnego. – Otwarcie Izby Pamięci Naszego Domu.

1979 – Dom otrzymuje sztandar (ufundowany przez Hutę Warszawa), medal Komisji Edukacji Narodowej, przyznany przez władze oświatowe, oraz za propagowanie kultury fizycznej i sportu – medal im. dr. Henryka Jordana, przyznawany przez TPD. – Przybywa grupa młodzieży i wychowawców ze spalonego Domu Dziecka na Młocinach. – Nawiązanie współpracy z nowo powstałym Międzynarodowym Stowarzyszeniem im. Janusza Korczaka.

1981-1983 – W okresie stanu wojennego Dom otrzymuje ogromna pomoc z zagranicy, zwłaszcza z Niemiec, Holandii, Szwecji. – 1982. Wychodzi pierwsza „Gazeta” rocznicowa. – 1983. Dyrektorem Domu zostaje Krystyna Ziarkowska. – Przybywa grupa dzieci z Domu Dziecka w Dąbrowie Leśnej. – Darczyńcy z Hanoweru i Bad Nenndorf powołują Związek Pomocy dla Domu Dziecka nr 1.

1984 - Nawiązanie współpracy z Instytutem Badań Pedagogicznych i zmiany w stylu pracy, inspirowane spuścizną Marii Falskiej i Janusza Korczaka – wypracowanie zasad regulujących życie Domu zgodnie z oczekiwaniami dzieci. – Ukazuje się publikacja (powielaczowa) „65 lat Naszego Domu” oraz Biuletyn Polskiego Komitetu Korczakowskiego nr 9 poświęcony Domowi. – Dom odwiedzają liczni goście z RFN (m.in. początek wymiany młodzieży z Lessing Gimnazjum z Mannheim; trwała do 2016), Szwajcarii, Węgier, Izraela i Bułgarii.

1985 – Yad Vashem przyznaje Marii Falskiej pośmiertnie medal „Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata”. – Nawiązanie kontaktów z Domami Dziecka im. Janusza Korczaka w Berlinie i Burgas.

1987 – Dyrekcję Domu obejmuje Teresa Skudniewska, dotychczasowa (od 1978) wieloletnia zastępczyni dyrektora.

1988 – Kilkakrotnie goszczą w Domu grupy młodzieży z Izraela oraz liczni goście z NRD, ZSRR i RFN. – Wychowankowie zajmują I miejsce w Spartakiadzie Domów Dziecka w lekkoatletyce i pływaniu.

1989 – Jubileusz 70-lecia Domu, utrwalony przez Polską Kronikę Filmową i Telewizję. – Powstaje materiał filmowy „Nasz Dom” Zofii Haloty. – Wychodzi drukiem publikacja albumowa „Nasz Dom 1919-1989. Kronika. Listy. Wspomnienia. Fotografie”, pod redakcją Zofii Kowalskiej i Zygmunta Bobrowskiego. – Odsłonięto tablicę pamiątkową o Szpitala Polowego WPO i Nr 203 II Obwodu „Żywiciel” AK. – Dom uhonorowany medalem za Zasługi dla Oświaty m.st. Warszawy.

1991 – Z inicjatywy dyr. Teresy Skudniewskiej powstaje Komitet Założycielski dla reaktywowania Towarzystwa Nasz Dom, z siedzibą w Domu (25 V 1992 odbędzie się I Walne Zgromadzenie Towarzystwa). – Jubileusz 10-lecia współpracy z przyjaciółmi z Hanoweru (kolejne obchodzone w 2001, 2006). – Powstał materiał filmowy „Chleba Naszego Ojczystego” Zofii Haloty.

1992-1993 – Towarzystwo Nasz Dom organizuje na terenie placówki I Turniej Piłki Nożnej dla wychowanków Domów Dziecka województwa warszawskiego. – Pierwszy numer Gazety Dziecięcej „Domowiec” (rok później gazeta otrzymuje wyróżnienie w konkursie rozpisanych przez redakcję „Życia Warszawy”).

1994 – Wychodzi Jednodniówka „Nasz Dom w Powstaniu Warszawskim”. – Wydano folder „Nasz Dom po 75 latach”.

1995 – 16 września. Pierwszy sukces w wyścigach kolarskich „MEDIA-TOUR” – zwycięzcą wychowanek. Patronowała Domowi radiowa „Trójka”.

1998 – Powstaje Kameralna Grupa Usamodzielnienia. – Wymiana okien i remont dachu. – Opracowany został program przekształcenia Naszego Domu w placówkę wielofunkcyjną.

2000 – Otwarcie pierwszego mieszkania chronionego (dla wychowanków usamodzielniających się) przy ul. Baonu Zośka. 2001 – Powołanie do życia Rady Dziecięcej Naszego Domu.

2002 – Udział w III Mazowieckim Festiwalu Zespołów Artystycznych Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych. – Remont elewacji i węzła ciepłowniczego.
2003 – Remont kuchni i pralni. – Pierwszy raz wychowankowie uczestniczyli w Turnieju Unihokeja Domów Dziecka z całej Polski. – W budynku zaczyna działać Ośrodek Rodzinnej Opieki Zastępczej przy Towarzystwie Nasz Dom.

2004 – Na terenie Domu odbył się festyn z okazji Dnia Dziecka, zorganizowany przez Urząd Gminy Bielany. – Remont stołówki.

2005 – Remont instalacji elektrycznej. Remont mieszkania dla Grupy Usamodzielnienia przy ul. Wrzeciono. – Uruchomione zostało następne mieszkanie chronione przy ul. Olkuskiej.

2006 – Rozpoczyna się realizacja programu przekształceń placówki; oficjalne otwarcie mieszkania Kameralnej Grupy Usamodzielnienia (zamieszkało tam 12 wychowanków). – Modernizacja II piętra Domu – powstanie tam Specjalistyczny Ośrodek dla Dzieci w Kryzysowych Sytuacjach Rodzinnych (2007). – Uruchomienie mieszkania filialnego, przy ul. Mickiewicza.

2007 – Otwarcie wystawy „Nasz Dom na Bielanach” w Bibliotece Publicznej im. Stanisława Staszica w Warszawie. – Teren wokół Domu zyskuje nowe ogrodzenie.

2008 – Zaczyna działać placówka wielofunkcyjna, w skład jej wchodzą: Dom Dziecka Nr 1 „Nasz Dom”, Specjalistyczny Ośrodek dla Dzieci w Kryzysowych Sytuacjach Rodzinnych oraz dwa mieszkania filialne. – Budynek Domu został wpisany do rejestru zabytków.

2009 – Modernizacja pod kątem spełniania standardów przeciwpożarowych. – Obchody 90. rocznicy, m.in. seminarium „90-lecie Naszego Domu”.

2010 – Dyrektorem zostaje Jolanta Jabłońska.

2011 – Rozpoczyna działalność Fundacja Lustro Marzeń, wspierająca wychowanków placówki, z siedzibą w Domu. – Na wniosek wychowanków Teresa Skudniewska została wyróżniona Orderem Uśmiechu, przyznanym przez jego Kapitułę.

2012 – Na Stadionie Narodowym odbył się piłkarski mecz gwiazd Polska – Ukraina, dochód został przeznaczony na Fundację Lustro Marzeń. – Uruchomienie trzech mieszkań filialnych, na Żoliborzu i Mokotowie.

2013 – Dom otrzymuje certyfikat „Chronimy Dzieci”, przyznawany instytucjom spełniającym standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem. – Specjalistyczny Ośrodek dla Dzieci w Kryzysowych Sytuacjach Rodzinnych kończy swą działalność. Liczba wychowanków w samym budynku Domu ograniczona została do 30.

2014 – Dzieci zamieszkały w kolejnym mieszkaniu, przy ul. Racławickiej. – Zakończenie budowy drogi przeciwpożarowej wraz z placem manewrowym. – 16 listopada. Obchody 95. rocznicy Naszego Domu.

2015 – Na froncie zabytkowego budynku umieszczona została miejska tablica informacyjna (w języku polskim i angielskim):

Nasz Dom Wybudowany w l. 1927-1929, proj. Zygmunt Tarasin. Dom Dziecka „Nasz Dom” założony przez wybitnych pedagogów Marynę Falską i Janusza Korczaka, dla dzieci robotników poległych w czasie I Wojny Światowej. W czasie II Wojny Światowej mieścił się tu szpital polowy Armii Krajowej. Około 50 wychowanków domu dziecka brało udział w Powstaniu Warszawskim. W czasie okupacji uratowano tu około 30 dzieci żydowskich. Za ten czyn Marynę Falską w 1985 r. pośmiertnie odznaczono Medalem Sprawiedliwej Wśród Narodów Świata.

2016 – Remont dachu.

2017 – Lipiec. Dzięki akcji społecznej mieszkańców Bielan, władz dzielnicy oraz poparciu wychowanków i pracowników Domu Maria Falska ma swój skwer u zbiegu ul. Efraima Schroegera, Lisowskiej i Antoniego Fontany.

2018 – Dom Dziecka nr 1 „Nasz Dom” im. Maryny Falskiej, al. Zjednoczenia 34 (docelowa liczba wychowanków: 14), wchodzi w skład, jako jedna z czterech placówek, Zespołu do Obsługi Placówek OpiekuńczoWychowawczych nr 2.

2018 – Uroczysta 90. rocznica obecności Domu na Bielanach (a 99. istnienia) świętowana była 18 listopada w Naszym Domu.

2019 – Uroczysta 100. rocznica istnienia Naszego Domu obchodzona była - tradycyjnie - w dużej sali Naszego Domu. Przybyli Wychowankowie, znakomici goście, Przyjaciele Domu i wszystkie osoby, które czują się związane z nim i z jego tradycją ideową. Dzieci prezentowały okolicznościowy spektakl. Był tradycyjny bigos, rozmowy, wspomnienia, wizyta przy grobie Maryny Falskiej i mnóstwo wzruszeń.

2020-2021 – Naszodomskie rocznice przerwała pandemia COVID-19. Obchody ograniczono do formy zapewniającej bezpieczeństwo wszystkim naszym drogim Przyjaciołom.

2022 – Będziemy razem! W pierwszą niedzielę po 15 listopada!



Opracowanie na podstawie kalendarium autorstwa: Marty Ciesielskiej, Teresy Skudniewskiej i Zuzanny Sękowskiej. Zob. Nasz Dom na Bielanach 1928-2018. Historia miejsca, Warszawa 2018.

POLEGLI W LATACH 1939-1945



POLEGLI W POWSTANIU WARSZAWSKIM